Ontdek de Vergeten Geschiedenis
De oorlog was hier!
Duik dieper in de verhalen van moed en overleving die zich afspeelden tijdens de Tweede Wereldoorlog in onze gemeenschap. Ontdek de impact en de blijvende herinneringen die deze gebeurtenissen hebben achtergelaten.
Jodenvervolging in de gemeente Houten
De vier dorpen die de huidige gemeente Houten vormen kenden tijdens de bezetting geen joodse gemeenschap. Wel stonden er twee (gemengd gehuwde) Joden in Houten geregisterd als inwoner en waren er tijdens de bezetting Joodse mensen in de gemeente ondergedoken. Omdat deze onderduikers niet geregisterd stonden, en we afhankelijk zijn van de verhalen achteraf, weten we niet om hoeveel mensen het gaat. Ondanks dat er maar weinig Joden woonden, is de Jodenvervolging niet aan de gemeente Houten voorbij gegaan en heeft een deel van de Joden dat hier verbleef, de oorlog niet overleefd.
De jacht op Joden
De Jood Levie Mozes was in 1903 geboren in het Franse Lille en trouwde in 1931 met de niet-Joodse Maria Willemsen. Sinds halverwege de jaren dertig woonden ze aan de Odijkscheweg H207a (nu Korenmolen 7) in Houten. Levie Mozes was een handelsreiziger en een los werkman in de landbouw. Ogenschijnlijk voelde hij zich veilig in het agrarische dorp en in zijn gemengde huwelijk. Hij trok zich weinig aan van de anti-Joodse maatregelen.
Boerderij De Grote Geer in 1978 (Snoeksloot 62-64).
Toen Levie Mozes in oktober 1942 bij boer Van Wijk op de boerderij De Grote Geer, toen nog gelegen buiten Houten, aan tafel zat om te vragen of hij nog werk voor hem had, werd hij opgepakt. Drie Utrechtse politiemannen hadden van hun chef de opdracht gekregen in Houten een zekere Mozes aan te houden, die gemengd gehuwd was en die aldaar geregeld zonder ster op straat liep. De drie politiemannen, N. de Jong, J. van Cleef en C. van Tricht, waren onderdeel van de Centrale Controle, de afdeling van het Utrechtse politiekorps die vanaf juni 1942 verantwoordelijk was voor de opsporing en arrestatie van Joden.
Na zijn arrestatie werd Levie Mozes een paar uur vastgezet op het politiebureau van Houten dat onderdak vond in het gemeentehuis op het Plein. Levie Mozes vroeg of hij wat kleren, een handdoek en wat zeep mocht meenemen. Daarop is één van de rechercheurs naar zijn huis gereden en teruggekomen met de vrouw van Levie. Veldwachter Hoekstra, beschrijft het afscheid tussen Levie Mozes en zijn vrouw als zeer koud. Mozes huilde, maar zij was onberoerd onder dit afscheid.
Levie Mozes werd overgebracht naar het hoofdbureau van politie aan het Paardenveld in Utrecht en vanuit daar naar de Weteringschans in Amsterdam. Begin december kwam Levie Mozes via Kamp Amersfoort aan in kamp Westerbork, vanwaar uit hij zijn vrouw nog een hoopvolle liefdesbrief stuurde. Lieveling we kunnen het samen nog zoo goed hebben. Maar wat in een goed vat zit verzuurt niet. Het eenigste waarvoor ik vast ben genomen is dat zij mij zonder ster hebben aangetroffen. Maar ja als het dat niet was geweest was het misschien wat anders. Anders waren zij niet met z’n vijven uit Utrecht gekomen om mij te controleeren. Maar lieveling ik houd de blik op onze toekomst gericht en bid tot God. Misschien kan de Burgemeester, en V. Dop, nog wat doen om mij vrij te krijgen. Een dag na het schrijven van deze brief, op 12 december, werd hij op transport gesteld naar het oosten. Na de oorlog is komen vast te staan dat de transporten vanuit Westerbork tussen 28 augustus en 12 december 1942 een tussenstop maakten in het Poolse Cozel waar mannen werden geselecteerd voor dwangarbeid in de vele dwangarbeiderskampen in de omgeving. Levie Mozes werd vermoedelijk te werk gesteld in de kolenmijnen bij Jawiszowice en Brzeszcze. Het is niet helemaal zeker waar en wanneer Levie Mozes overleed. Het Nederlandse Rode Kruis stelde zijn overlijden administratief vast op 28 februari 1943 in Auschwitz. Dit omdat dwangarbeiders uit Jawischowitz die er slecht aan toe waren door uitputting of ziekte, werden afgevoerd naar Auschwitz om daar te worden vergast. Levie Mozes werd 39 jaar.
De oorlog door kinderogen
De Joden in Houten
Tijdens de oorlog woonden er bijna geen Joden in Houten. Toch zaten er Joodse mensen ondergedoken. Zij verstopten zich, omdat de Duitsers hen wilden oppakken. Hoeveel het er waren, weten we niet precies.
Eén van hen was Levie Mozes. Hij was getrouwd met een vrouw die geen Jood was. Levie woonde aan de Odijkscheweg. Hij dacht dat hij veilig was, maar in 1942 ging het mis. Levie werd opgepakt door drie politiemannen. Waarom? Omdat hij zonder Jodenster op straat liep.
Na zijn arrestatie mocht hij nog wat spullen halen. Hij schreef later een brief aan zijn vrouw:
“Lieveling, misschien kan ik nog vrij komen. Ik blijf hopen op onze toekomst.”
Maar die hoop kwam niet uit. Levie werd naar kamp Westerbork gebracht en daarna naar Polen. Hij moest hard werken in een mijn. Hij werd ziek en kwam in Auschwitz terecht. Daar is hij omgekomen. Levie werd maar 39 jaar.
De oorlog in perspectief
Burgerschapsvragen voor het V.O.
Deze vragen helpen je om na te denken over keuzes die mensen in de oorlog moesten maken. Er zijn geen goede of foute antwoorden. Het gaat erom dat je onderzoekt wat jij belangrijk vindt, hoe jij situaties inschat en welke waarden voor jou leidend zijn.
Lees de tekst of bekijk de locatie aandachtig en neem daarna de tijd om bij de vragen stil te staan. Probeer verder te denken dan wat er letterlijk staat: waarom gebeurde iets, welke opties hadden mensen wel of juist niet, en wat zou jij in die situatie gedaan hebben?
Praat er met elkaar over, stel vragen aan elkaar, en wees nieuwsgierig. De oorlog was ingewikkeld. Jullie antwoorden mogen dat dus ook zijn.
Burgerschapsvragen voor VO
Thema: Jodenvervolging, overheidshandelen en morele keuzes
- Levie Mozes leefde in een gemengd huwelijk en voelde zich relatief veilig. Hoe verklaar jij dat iemand zich veilig kan voelen terwijl het gevaar in werkelijkheid steeds groter wordt?
- Drie politiemannen kregen opdracht hem op te pakken omdat hij geen Jodenster droeg. Hoe ver gaat volgens jou gehoorzaamheid aan de overheid als wetten onrechtvaardig zijn?
- Vind jij de politiemannen die Levie arresteerden medeverantwoordelijk voor zijn lot, ook al voerden zij slechts bevelen uit? Waarom wel of niet?
- Hoe kijk jij naar het gedrag van de vrouw van Levie tijdens het afscheid? Wat kan angst, sociale druk of overleven met mensen doen?
- Levie schreef vanuit Westerbork een liefdevolle brief vol hoop. Wat zegt dat over veerkracht, vertrouwen en menselijkheid onder extreem onrecht?
- In hoeverre is een samenleving verantwoordelijk voor het beschermen van minderheden, zelfs als deze minderheid slechts uit enkele personen bestaat?
- De tekst laat zien dat het opsporen van Joden systematisch en georganiseerd gebeurde. Wat zegt dit over de rol van de overheid in het uitvoeren van discriminatoir beleid?
- Vind jij dat het dragen van een ster of andere zichtbare markering ooit acceptabel kan zijn in een samenleving, of is dat per definitie onderdrukkend?
- Hoe zou jij handelen als je wist dat iemand uit jouw dorp gevaar liep door discriminerende wetten, maar de autoriteiten actief meekeken?
- Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de verhalen van mensen zoals Levie Mozes niet verdwijnen en blijvend onderdeel worden van ons burgerschap en historisch bewustzijn?
Nuttige links voor meer informatie
Ontdek verdere geschiedenis
Verbreed je kennis
Deel jouw verhaal
Heb jij een verhaal dat zich afspeelde in de gemeente Houten tijdens de Tweede Wereldoorlog dat je wilt delen? Of heb je wellicht foto’s van deze belangrijke periode? Bij De Oorlog was hier nodigen we je uit om jouw ervaringen en herinneringen met ons te delen. Samen kunnen we de geschiedenis levend houden. Doe mee en draag bij aan ons gezamenlijke geheugen!