De oorlog was hier!

Vooral de laatste jaren van de oorlog is er in toenemende mate door de Duitse luchtafweergeschut op vliegtuigen geschoten. Effectief was dit allemaal niet. In een aantal gevallen is vanuit vliegtuigen op die beschietingen geantwoord. De meeste beschietingen leverden gelukkig geen slachtoffers en niet al te veel schade op. In verband met de aanwezigheid van de spoorlijn Utrecht‑Den Bosch werden er naarmate het front naderde regelmatig met vliegtuigen bombardementen en beschietingen uitgevoerd op treinen. Hierbij is ook de brug over de Lek is menigmaal doelwit geweest.

Drie jachtvliegtuigen van de geallieerden beschoten op vrijdag 8 september 1944, om kwart voor negen ’s morgens, tussen de Leedijk en de Poeldijk onder Houten twee treinen. Onder de passagiers en het treinpersoneel vielen enkele doden en elf gewonden, waarvan vier vrij ernstig. Namen zijn nooit bekend geworden, want de Duitsers voerden hun slachtoffers als regel zelf af. Beide treinen waren zo ernstig beschadigd, dat die weggesleept moesten worden.

In de namiddag van 18 september 1944 werd vanuit geallieerde vliegtuigen een Duitse colonne voertuigen op de weg van Houten naar Schalkwijk met fosforbommen bestookt. Hierbij werden twee hooibergen achter boerderij “Het Schoutenhuis” van Theo de Wit, in brand geschoten. Van de boerderij zelf werden alle ruiten vernield, terwijl deuren, plafonds en binnenmuren ontzet werden. Vrijwel alle dakpannen stortten omlaag. Er brak geen brand uit, maar door schroeivlekken van de fosfor was er toch vrij veel schade.

Op 3 december 1944 vond opnieuw een geallieerde luchtaanval plaats op de spoorlijn. Dit keer vond die plaats nabij de Leedijk onder Houten. Ook deze aanval heeft heel wat schade aangericht. Zo sprong een bom, die bij een duikvlucht afgeketst was, steeds verder en kwam tot ontploffing in een schuur bij boerderij “’t Heerenhuis” van Kees Vernooij. Deze schuur werd geheel verwoest. Twee paarden die er in stonden kwamen om. Dat de schade verder beperkt bleef, was het gevolg van de angst van de aldaar gelegerde Duitse militairen. Zij hadden namelijk enkele dagen daarvoor vier auto’s vol munitie uit de bewuste schuur weggehaald en afgevoerd. Een andere bom vloog dwars door het huis van B. Wammes aan de Leedijk bij de spoorwegovergang. Deze bom ontplofte een eind verder in een boomgaard. Slachtoffers vielen er toen niet.

Deze vragen helpen je om na te denken over keuzes die mensen in de oorlog moesten maken. Er zijn geen goede of foute antwoorden. Het gaat erom dat je onderzoekt wat jij belangrijk vindt, hoe jij situaties inschat en welke waarden voor jou leidend zijn.

Lees de tekst of bekijk de locatie aandachtig en neem daarna de tijd om bij de vragen stil te staan. Probeer verder te denken dan wat er letterlijk staat: waarom gebeurde iets, welke opties hadden mensen wel of juist niet, en wat zou jij in die situatie gedaan hebben?

Praat er met elkaar over, stel vragen aan elkaar, en wees nieuwsgierig. De oorlog was ingewikkeld. Jullie antwoorden mogen dat dus ook zijn.

Burgerschapsvragen voor VO

Thema: bombardementen, vergeldingsvuur en lokale gevolgen

1. Hoe kijk jij naar het feit dat zowel Duitse luchtafweer als geallieerde vliegtuigen schoten op doelen die dicht bij dorpen en boerderijen lagen? Wie draagt volgens jou verantwoordelijkheid voor het risico voor burgers?
2. Vind jij dat de geallieerden gerechtvaardigd waren om treinen te beschieten, ook al zaten er burgers en treinpersoneel tussen de slachtoffers?
3. Hoe zou jij het morele dilemma beoordelen tussen het stoppen van Duitse troepen of transporten, en het gevaar dat onschuldige mensen omkomen?
4. De namen van de slachtoffers in de trein werden nooit bekend, omdat de Duitsers ze meenamen. Vind jij dat het recht op herdenken ook geldt voor mensen die in oorlogstijd “onzichtbaar” gemaakt zijn?
5. Hoe beoordeel jij het gebruik van fosforbommen, die enorme schade aanrichten aan boerderijen en dieren? Zijn er grenzen aan welke wapens acceptabel zijn in oorlog?
6. Wat zegt dit verhaal over de kwetsbaarheid van burgers die nergens invloed op hebben, maar wel de gevolgen van bombardementen dragen?
7. Vind jij dat piloten die een verkeerd doel raken moreel verantwoordelijk zijn, ook wanneer dat door paniek, luchtafweer of slechte informatie komt?
8. Hoe zou jij reageren als jouw boerderij of huis zwaar beschadigd raakt door een aanval die niet voor jou bedoeld was? Waar zoek je dan rechtvaardigheid?
9. Wat zegt het over de situatie dat Duitse militairen munitie uit een schuur haalden uit angst voor een explosie? Hoe beïnvloedt angst morele keuzes tijdens oorlog?
10. Welke lessen kunnen we uit deze beschietingen trekken over burgerbescherming in moderne conflicten, waar drones en precisiewapens worden ingezet?

Deze vragen helpen je om na te denken over keuzes die mensen in de oorlog moesten maken. Er zijn geen goede of foute antwoorden. Het gaat erom dat je onderzoekt wat jij belangrijk vindt, hoe jij situaties inschat en welke waarden voor jou leidend zijn.

Lees de tekst of bekijk de locatie aandachtig en neem daarna de tijd om bij de vragen stil te staan. Probeer verder te denken dan wat er letterlijk staat: waarom gebeurde iets, welke opties hadden mensen wel of juist niet, en wat zou jij in die situatie gedaan hebben?

Praat er met elkaar over, stel vragen aan elkaar, en wees nieuwsgierig. De oorlog was ingewikkeld. Jullie antwoorden mogen dat dus ook zijn.

Burgerschapsvragen voor VO

Thema: lokale bestuurders in oorlogstijd

1. Welke verantwoordelijkheden heeft een burgemeester in vredestijd, en hoe veranderden die tijdens de Duitse bezetting toen de gemeenteraden werden uitgeschakeld?
2. Wat zou jij doen als je als burgemeester je functie alleen kunt behouden door samen te werken met een bezetter die ondemocratische regels oplegt?
3. Wanneer is loyale samenwerking met een vijand bezetting nog “dienstbaar aan het volk” en wanneer wordt het collaboratie?
4. Vind jij dat burgemeester Los terecht is afgezet na de oorlog? Op basis waarvan zou je dat beoordelen?
5. Bosschaart was lid van de NSB maar meerdere inwoners en politiemensen verklaarden dat hij mensen hielp, ook onderduikers. Hoe ga je om met dit soort morele grijze gebieden?
6. Kun je iemand tegelijk “fout” noemen vanwege zijn politieke keuze en “goed” vanwege zijn gedrag tegenover inwoners? Hoe maak je dat onderscheid?
7. Hoe eerlijk is het dat NSB-burgemeesters automatisch schuldig werden bevonden omdat ze hun functie accepteerden? Vind je dat een functie op zich een misdrijf kan zijn?
8. Stel dat jij in 1943 inwoner van Houten was. Zou jij naar Bosschaart zijn gegaan om hulp te vragen als je problemen had met de Duitse autoriteiten? Waarom wel of niet?
9. Wat zegt dit verhaal over hoe moeilijk het is om in tijden van oorlog moreel juiste keuzes te maken?
10. Hoe zou jij als leerling herkennen wanneer een overheid te veel macht krijgt en democratische controle wordt afgebroken, zoals in 1941 gebeurde?
11. Waarom is het belangrijk dat we vandaag de dag kritisch blijven kijken naar de rol van bestuurders en hun verantwoordelijkheden?
12. Wat kunnen we leren van de zuiveringen na de oorlog over hoe we nu omgaan met oordelen over anderen in complexe situaties?

• Oorlogsmonumenten in de regio
• Verhalen van de bevrijding
• Historische kranten
• Onderzoek naar familieverhalen
• Educatieve bezoeken en tours
• Culturele evenementen en tentoonstellingen